Ləmbəli ictimai məktəbinin 9-cu sinfindəki 68 şagirddən ilin sonunda 37-si təhsilini dayandırıb. Dəqiq səbəbi məlum deyil, lakin direktorun dediyinə görə, bəzən bu onların ailənin təsrrüfat işlərinə qoşulması ilə bağlı olur.

-“Ailənin gəliri heyvandarlıq olduqda bütün ailə bu işlə məşğul olur. Uşaqlar da azad edirlər, onların həyatı və rifahı heyvandarlıqdan asılıdır və bu işlə məşğul olmalıdırlar. Keçən il belə bir hadisə baş vermişdi – yaxşı akademik davamiyyəti ilə seçilən şagirdlərdən biri sonuncu imtahandan keçə bilmədi, çünki ailəsi qoyunları yaylağa aparırdı və vaxt edə bilməmişdi. O bircə günü evdə qala bilməmişdilər. Bildiyiniz kimi, onlar köçəri həyat sürür və mövsümi olara bir yerdən başqa yerə getməli olurlar.”

Ləmbəli məktəbinin direktor müavini Məmməd Məmmədovun dediyinə görə, qızlar təhsilə ehtiyac görmürlər.
-“Tutaq ki, qız bank işi oxudu, harada işləyəcək, iş haradadır? Evdə isə valideynlərinə kömək edir, misal üçün inək sağır.”

Mülki İnkişaf İnstitutunun təhsil üzrə mütəxəssisi TamarMosiaşvilinin dediyinə görə, Gürcüstanda uşaq əməyi problemi bilavasitə təhsilin əlçatanlılığı və keyfiyyətli təhsil almaq imkanları ilə bağlıdır.

-“Fikrimcə ən məyusedicisi odur ki, uşaq əməyi ilə bağlı yalnız azərbaycanlı icmasında deyil, bütün ölkədə çox qəribə münasibət mövcuddur. Cəmiyyətin bu istiqamətdə məlumatını mütləq artırmaq lazımdır, lakin yalnız bu kifayət deyil. Dövlət uşaqlara təhsil almaq və peşə sahibi olmaq imkanı verməlidir. İctimaiyyət bir tərəfdən uşaq əməyinə tolerant münasibət göstərir, digər tərəfdən təhsilin gücünü dəyərləndirə bilmirik. Bu çoxtərəfli yanaşma və yaxşılaşdırılma tələb edən kompleks məsələdir.”

Bu icmanın ənənələri ilə bağlı olan məsələlərdən biri nişanlanmadır. DavitRostomaşvilinin dediyinə görə, uşaqlar kiçik yaşda nişanlanırlar, lakin həddi buluğa çatanlar evlənirlər. Ola bilsin ki, ailəsinin seçdiyi oğlan qızın xoşuna gəlməsin, lakin bu barədə səsini çıxara bilmir, çünki bu onların ənənələridir ki, buna qarşı çıxa bilməzlər.

Buna baxmayaraq, məktəbdə şagirdin psixoloq və ya başqa mütəxəssisin köməyinə ehtiyac duyulması halı olmayıb, çünki məktəbdə zorakılıq faktı olmayıb, nə də uşaqların evdə zorakılığa məruz qalması halları aşkar olunmayıb, bu haqda müdiriyyətə heç bir sinif rəhbəri müraciət etməyib.
Uşaqları zorakılıqdan qorumaq üçün Gürcüstanda müxtəlif proqramlar işləyir. Bunlardan biri uşaqların istiqamətləndirilməsidir. Təhsil və Elm Nazirliyindən bildirirlər ki, bütün ümumtəhsil müəssisələrində (ictimai məktəblərdə) uşaqların müdafiəsinin istiqamətləndirilməsiprosedurlarına cavabdeh şəxslər təyin olunmuşdur: hələ mandatur xidmətinin işləmədiyi məktəblərdə bu vəzifəni məktəb direktoru və ya onların müavinləri yerinə yetirir.
Mandatur xidmətindən alınan məlumatdan aydın olduğuna görə, 2016-2017-ci illərdə Yormuğanlı icmasından istiqamətləndirmə ilə bağlı heç bir ərizə daxil olmayıb. Həmçinin, sosial agentliyə də heç bir müraciət olmayıb. Yormuğanlı icmasında bir natamam və üç ictimai məktəb var. Bütün direktorlar deyir ki, onların məktəbində nə yüngül, nə də ağır formada heç bir zorakılıq faktı qeydə alınmayıb.

Yalnız Yormuğanlı ictimai məktəbinin direktoru Qazax Abdullayev bizimlə söhbət etmək istəmədi.
Ləmbəli məktəbində istiqamətləndirməyə cavabdeh şəxs direktor müavini Məmməd Məmmədovdur. O, təsdiq edir ki, onların məktəbində heç bir uşağın psixoloji köməyə ehtiyacı yoxdur. Lakin şagirdlərin bu problemi açıqlamaqdan qaça biləcəyini də istisna etmir.
-“Bəzən şagird buna qarşıdır, bəzən valideyn özü, istəmirlər ki, onların problemi üzə çıxsın. Şagirdi nəyinsə narahat etdiyini gördükdə ailəyə müraciət etmədən mandatur xidmətinə yönləndirə bilmərəm, buna hüququm yoxdur.”

Yormuğanlı icmasından mandatur xidmətinə və ya sosial xidmət agentliyinə zorakılıqla bağlı heç bir də ərizənin daxil olmaması “insan hüquqları naminə tərəfdaşlıq” təşkilatının rəhbərliyini təəccübləndirmir. Ana Abaşidzenindediyinə görə, Gürcüstanda cəmiyyət o qədər ayıq deyil ki, uşaq maraqlarının pozulması halında yüksək vətəndaşlıq məsuliyyəti göstərsin və müvafiq orqanı xəbərdar etsin. Bu məsələ xüsusilə milli azlıqların icmasında daha aktualdır, bu isə o demək deyil ki, orada zorakılıq baş vermir. Bu onu göstərir ki, peşəkarların öz vəzifələrini icra etmələri üçünhələ görüləcək çox iş var.

-“Ümumtəhsil haqqında qanuna görə, əlbəttə, orta təhsil məcburi deyildir, lakin əgər kimsə uşağı məktəbi tərk etməyə məcbur edirsə, bunu problemin olmaması kimi izah etmək olmaz. Əgər baza təhsilindən sonra kimsə uşağın istəyinin formalaşmasına təsir edirsə, və yaxud zorakılıq törədirsə, qanuna əsasən, bu, minimum təhsil hüququnun məhdudlaşdırılması, maksimum cinayət törədilməsi kimi qiymətləndirə bilər.
Məktəb cinayətin baş verib vermədiyini araşdırmağa məcbur deyil. Onlar məktəbdən çıxmış uşağı qeydə almalı və bunun səbəbləri haqqında Sosial Xidmət Agentliyinə məlumat verməlidir ki, agentlik də məsələni araşdırsın və bir nəticəyə gəlsin.
Beləliklə, əgər məktəb zorakılıq və evlilik hallarının baş verdiyini hesab etmədiyi üçün məlumat çatdırmadığını deyirsə, heç bir şeylə özünə haqq qazandıra bilməz.”

Ana Abaşidzenin dediyinə görə, əgər valideynlər tamamilə səbəbsiz olaraq uşağın 9-cu sinifdən sonra oxumağına ehtiyac olmadığını düşünür və məktəbdən kənarlaşdırırlarsa, belə qərarın uşağın istəyinə qarşı olaraq qəbul edildiyi təsdiq olunarsa, bu inzibati xətadır ki, bu da onlara qarşı cərimə sanksiyasını nəzərdə tutur. Onun dəyərləndirmələrinə görə, burada belə bir problem də üzə çıxır ki, məktəb real olaraq uşağa qarşı zorakılığın nə olduğunu və hansı qanunverici tənzimləmələrin mövcud olduğunu bilmir.

-“Xoşbəxtlikdən tənzimləmələr var, sadəcə əsas aktyorlar öz vəzifələrini bilmir və cəmiyyət özü də öz vəzifəsini yerinə yetirmir. Qanunvericiliyə görə, uşağın əsas maraqlarının pozulduğunu və ona qarşı zorakılıq törədildiyini bilən hər bir kəs Sosial Xidmət Agentliyinə məlumat çatdırmağa borcludur.”

Muğanlı natamam ictimai məktəbinin direktoru Məhəmməd Həsənov hesab edir ki, əgər şagird 9-cu sinifdən sonra təhsilini davam etdirmək əvəzinə qoyun otarmağa gedirsə, bu onun hüquqlarının pozulması deməkdir.

-“Mən uşağa təhsil və imtahanda iştirak hüququ verilməməsinə qarşıyam. Əgər yaxınları uşağın hüquqlarının onun istəyinin əksinə olaraq pozulduğunu bilirlərsə, müvafiq orqanıları mütləq xəbərdar etməlidirlər. Bir neçə ilə əvvəl valideynin uşağı məktəbə buraxmaması halı baş verdi. Mən qeyri hökumət təşkilatlarından biri ilə əlaqə saxladım və vəziyyəti izah etdim. Onlar gəldilər və biz birlikdə həmin ailəyə getdik, baş vermiş hadisənin səbəblərini araşdırdıq və uşağı məktəbə qaytardıq.
Uşağı məktəbdən niyə uzaqlaşdırırlar, kim nə bilir, onu necə gələcəyi var və ona niyə mane olmalıyıq?!
Normal ailə yetkinlik yaşına çatmamış qızının nişanlandırmaz, biz bu qızın və ya oğlanın evlilik üçün hazır olub olmadığını düşünməliyik. Uşaqları hələ uşaq yaşından nişanlandırırlar, o zamandan bilirlər ki, kimi gəlin gətirəcəklər.”

BMT Uşaq Fondu (UNICEF) bütün peşəkarların zorakılıq faktı haqqında müvafiq xidmətlərə məlumat verməsini nəzərdə tutan uşaqların qorunmasınınistiqamətləndirilmə mexanizmi prinsipini araşdırıb. Ünsiyyət proqramının rəhbəri Maya Kurtsikidze deyir ki, burada bir mühüm problem aşkar olunub.

-“Xidmət özü də cəmiyyətdən çıxır, onlar da müəyyən cəmiyyətdə, müəyyən icmada yaşayırlar və fikirləşirlər ki, əgər zorakılıq haqqında məlumat versələr, bu başqasının ailəsinin daxili işlərinə qarışmaq olar. Bu sosial normalar və baxışlar öz vəzifələrini yetirməyə mane olur və məhz buna görə, müvafiq xidmətə məlumat vermirlər. Bu yalnız Yormuğanlıicmasının problemi deyil, bizim araşdırma zamanı aydın oldu ki, müəllimlər, həkimlər zorakılıq haqqında məlumat vermirdilər, çünki bunu başqasının ailəsinin işinə qarışmaq hesab edirdilər.”

Saqareco bələdiyyəsinin Yormuğanlı icmasında mandatur yalnız Yormuğanlı ictimai məktəbində var. Nazirlikdən dediklərinə görə, onların hamısı istiqamətləndirməprosedurları bilikləri sahəsində hazırlıq keçiblər. Keçən il bütün Gürcüstan miqyasında mandatur xidməti olmayan məktəblərin direktor və müavinlərinə də təlimlər keçirildi.

2016-cı ilin sentyabrında hakimiyyətin qərarı ilə istiqamətləndirməyə qoşulmuş subyektlərin dairəsi böyüdü. Yəni, Daxili İşlər Nazirliyi, Mədəniyyət və Abidələrin Mühafizəsi Nazirliyi, İdman və Gənclərin İşi üzrə Nazirlik, Cəzaların İcrası və Probasiya Nazirliyi və onlara tabe olan hüquqi şəxslər: Prokurorluq, Cinayətlərin Qarşısının Alınması Mərkəzi, uşaq bağçaları, mandatur xidməti, təhsil və məktəbdənxaric incəsənət müəssisələri, ixtisaslaşdırılmış uşaq müəssisələri, tibbi xidmət göstərənlər, bələdiyyələr kimi strukturlar da zorakılıq faktı barədə Sosial Agentliyə məlumat verməyə borcludurlar. Lakin zorakılıq haqqında belə məlumatı olarsa, fiziki şəxslər də məlumat verə bilərlər.Uşaqların hüquqlarının qorunması məqsədilə sosial işçilərin səlahiyyətləri də artırılıb.

-“Uşağın həyatı və sağlamlığı üçün təhlükə olduğunu aşkarlayarsa, qərar qəbul edərək uşağı ailədən çıxara bilər. Ümumiyyətlə, növbəti monitorinqi aparmağa məcbur deyilik, lakin əgər uşaq dövlət qayğısında idisə və sonra ailəsinə qaytarırıqsa, bu reinteqrasiyadır. Dövlət valideynə pul ödəyir və onu gücləndirir. Buna görə də, sosial işçinin vəzifəsidir ki, ayda bir dəfə baş çəksin.
Digər hallarda, dəyərləndirmə əsasında nə ortaya çıxır. Kiminsə psixoloqa ehtiyacı varsa, məsləhət veririk, əgər seksual zorakılıqdırsa və daha peşəkar müalicəyə ehtiyac varsa, tam kurs keçə biləcəyi qeyri hökumət təşkilatına yönləndiririk. Buna görə, belə çıxır ki, ailə ilə müəyyən müddət işləməli oluruq.”

XatunaCikiyadeyir ki, vətəndaşın zorakılıq hadisəsini küçədə gördükdə də sosial agentliyə məlumat çatdırmaq hüququ var. Tələb olunarsa, bu şəxs haqqında məlumatlar gizli olur, yəni, uşağın ailəsinə məlum olmur.
Məlumat çatdırmaq üçün 1505 nömrəsinə zəng vura bilərsiniz.

Natalya Barbakadze

გაზეთის  pdf
სტატიის ქართული ვერსია